Najwięcej atrakcji skupionych jest w Nowym Mieście. Gdańskie wędrówki warto jednak zaplanować tak, by nie zabrakło czasu na zwiedzanie innych interesujących dzielnic – Starego Miasta, Starego Przedmieścia, Oruni, Wrzeszcza czy Oliwy. Każda z nich ma inny charakter i inną atmosferę, dzięki czemu pobyt w Gdańsku staje się bardziej urozmaicony.
GŁÓWNE MIASTO
Główne Miasto, stanowiące najważniejszą część gdańskiej starówki, ciągnie się od trasy przelotowej Gdańsk-Łódź (ul. Wały Jagiellońskie) do Motławy; od północy zamknięte jest Podwalem Staromiejskim, a od południa Podwalem Przedmiejskim (główna trasa na Warszawę). Oglądając pyszniące się dziś ozdobami zabytki, warto ciepło pomyśleć o tych, którzy podnosili je z ruin, bowiem w 1945 r. podczas szturmu Armii Czerwonej na Gdańsk i w wyniku późniejszych celowych podpaleń, starówka została zniszczona w 80 procentach.
Z dworca PKP do bramy Wyżynnej
Z Dworca Głównego, usytuowanego przy ul. Podwale Grodzkie, można się dostać do Głównego Miasta tramwajami #8, 13 (jeden przystanek w kierunku południowym) lub spacerkiem (ok. 7 minut).
Wybierając tę drugą ewentualność, po wyjściu z dworca na Podwale Grodzkie należy od razu skręcić w prawo. Minąwszy po drodze kościół św. Elżbiety lub (idąc po przeciwnej stronie ulicy) owalny bastion tejże samej patronki, wyglądający jak wielki pagórek obudowany murem, dochodzi się do skrzyżowania z ulicą Hucisko. Tutaj, na wprost wylotu ul. Hucisko, rozpościera się Targ Drzewny z pomnikiem Jana III Sobieskiego przeniesionym z Lwowa, z tamtejszych Walów Hetmańskich. Jeszcze tylko kilka kroków na południe Walami Jagiellońskimi i przed przybyszem otwiera się wreszcie brama do Głównego Miasta, zwana bramą Wyżynną.
Brama Wyżynna
Brama Wyżynna otwiera dawny szlak zwany Drogą Królewską. Stanowi ona element zespołu bramnego, broniącego niegdyś Gdańska od strony zachodniej.
Gdyby mogła mówić, to z pewnością grzmiałaby: „Do mnie, tędy do miasta, do mnie…”, a jej dostojny wygląd sugeruje, że już od wieków prowadzi do miejsc o szczególnej wadze. Pieszo z Dworca Głównego (na południe Wałami Jagiellońskimi) można do niej dotrzeć w ciągu pięciu minut. Przed bramą jest też przystanek, na którym zatrzymują się tramwaje #2, 6, 8 i 13, 63.
Podróżujący z Polski do Wolnego Miasta mogli wwieźć bez opłaty cła (poza towarami pochodzącymi z wolnego obrotu): 2 l piwa, 1 l wina, 25 sztuk cygar lub 50 sztuk papierosów, 10 pudełek zapałek, 2 żarówki, 1 kg smalcu, 0,5 kg sera, 15 jaj i najwyżej 1 l mleka.
Funkcje obronne
Kiedy w latach 1574-1576 w ścianę fortyfikacji miejskich wbudowano ceglany obiekt – bramę wjazdową do miasta – dostępu do Głównego Miasta broniła jeszcze fosa. Monumentalny front budowli wykonano w 1588 r. i od tej pory potężny masyw, nawiązujący w formie do bram triumfalnych i poprzedzony zwodzonym mostem, otwierał Drogę Królewską, czyli tradycyjną trasę przejazdu monarchów i dostojników, prowadzącą przez przedbramie, Złotą Bramę, ulicę Długą i Długi Targ, Zieloną Bramę aż do Wyspy Spichrzów. Z drugiego przedbramia zachowały się do dziś tylko dwie bramy: przednia (Katownia) i wieżowa (wieża Więzienna). Brama Wyżynna, otwierająca drogę na gdańskie wzgórza (stąd wzięła się jej nazwa), była niegdyś głównym i paradnym wejściem do miasta. Z ostatniej wojny wyszła cało, nie licząc lekkiego uszkodzenia kamieniarki (obydwa lwy są współczesną rekonstrukcją).
Dziś w bramie Wyżynnej ma swoją siedzibę Biuro Obsługi Ruchu Turystycznego (tel.3016096), w którym można wynająć fachowych przewodników, oprowadzających po Gdańsku również turystów obcojęzycznych – godzina zwiedzania kosztuje 110 zł; przewodnika trzeba zamówić na minimum 6 godzin.
Brama triumfalna
Szara, masywna, choć niepozbawiona wdzięku bryła bramy stoi przy bardzo ruchliwej drodze, w sąsiedztwie nowoczesnych i stylowych gmachów. Zgiełk, ruch i stromizna schodów przejścia podziemnego od strony zachodniej, nie stwarzają dogodnych warunków do podziwiania tego zabytku z bliska. Mimo to warto rzucić wyzwanie niedogodnościom i przyjrzeć się uważnie zachodniej ścianie.
Zaznacza się tu wyraźny podział na część dolną i górną. W dolnej, surowej kondygnacji ozdobionej dużymi blokami kamiennymi, z boniowaniami dekorowanymi motywami liści, znajdują się trzy arkadowe otwory-przejazdy: środkowy – dziś przechodni, niegdyś wjazdowy – i dwa boczne, obecnie zamurowane. Twórcą kamiennej oprawy był flamandzki rzeźbiarz Willem van den Blocke, który wprowadził cztery masywne pilastry podtrzymujące część górną (attykę). Dolna kondygnacja bramy swoją surowością potwierdza obronny i militarny charakter budowli, część górna natomiast spełniała funkcję wyłącznie dekoracyjną. Środkowa część fryzu zawiera płaskorzeźbę, która przedstawia herb Polski trzymany przez dwa anioły. Dwa lwy umieszczone po prawej stronie podtrzymują herb Gdańska, po lewej zaś dwa jednorożce dzierżą herb Prus Królewskich. Nad zespołem heraldycznym widoczne są cztery żelazne obręcze – pozostałości po mechanizmie mostu zwodzonego. Pod płaskorzeźbami widoczne są sentencje łacińskie, z których jedną, najbardziej uniwersalną, można by przetłumaczyć następująco: „Dobra najbardziej przez narody pożądane to pokój, wolność i zgoda”. Pod fryzem umieszczono datę wzniesienia bramy Wyżynnej (1588) – w ile sekund ją wypatrzysz? Ściana wschodnia różni się od zachodniej, poza oczywiście stopniem nasłonecznienia, jedynie rzeźbami na fryzie attyki, tu bowiem zamiast aniołów dwaj półnadzy brodacze opierają się swobodnie o herb Hohenzollernów, a po bokach rozmieszczone są okrągłe okienka w wianuszkach kamiennej sztukaterii, zwane lukarnami. W kompozycji architektonicznej bramy mieszają się elementy włoskiego renesansu i manieryzmu. Dolna część nawiązuje swoją surowością do werońskich bram architekta Sanmichelego, górna zaś stanowi wspaniały przykład dekoracji flamandzkiej. Jeszcze kilka lat budowlę zdobiły imponujące girlandy bluszczu, który jednak usunięto, ponieważ rozsadzał kamienie.